اخیرا مطالعات نشان داده که حداقل یک سوم بیماران مبتلا به کووید۱۹ در همه سنین و هر دو جنس دچار حداقل یک عارضه طولانی مدت کووید در ۶ ماه پس از بیماری می‌شوند.

بیشترین عوارض از نوع تنفسی، گوارشی، خستگی و کوفتگی، درد و اضطراب و افسردگی می‌باشد.

یک مطالعه توسط دانشگاه آکسفورد بر روی حدود ۲۷۰ هزار نفر که مبتلا به کووید۱۹ شده و نجات یافتند نشان داد که چگونه ۹ عارضه در مبتلایان به کووید۱۹ به نسبت آنفلوانزا از ماندگاری طولانی تری برخوردار بوده است و ۳۷٪ آن ها حداقل یکی از عوارض کووید۱۹ را ۳ تا ۶ ماه بعد از  بهبود کماکان با خود داشتند. هرچند این عوارض در آنفلوانزا هم دیده می‌شد اما در کووید۱۹ تا ۱/۵ برابر شیوع و ماندگاری بیشتری در طولانی مدت داشت. 

عوارض طولانی مدت در بیماران بستری شده و زنان شایع تر بوده است. در افراد مسن‌تر و مردان بیشتر عوارض تنفسی و اختلالات روانی از نوع شناختی (cognitive) و در جوان‌ترها و زنان بیشتر سردرد، علائم گوارشی و اضطراب و افسردگی شایع‌تر بود. 

در مجموع سمپتوم‌های زیر بعنوان عوارض طولانی کووید۱۹ در سایر مطالعات نیز گزارش شده است: 

خستگی و کوفتگی شدید (Fatigue)، تنگی نفس، درد و فشار قفسه سینه، اختلالات حافظه و تمرکز، اختلال خواب (Insomnia)، طپش قلب، سرگیجه، گزکز و مورمور در اندام و انگشتان، درد مفاصل، افسردگی و اضطراب، وزوز گوش، دردگوش، تهوع، اسهال، درد معده، کاهش اشتها، تب، سرفه، سردرد، دردگلو، اختلال و یا فقدان بویایی و راش های پوستی.

نتیجه می‌گیریم که پزشکان این موارد را به بیماران متذکر شوند و یا در صورت رجوع بیماران با چنین سمپتوم‌هایی حتما از سابقه کووید۱۹ و شدت آن بپرسند.

✍️دکتر حسن رودگری

دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

منابع: 

-ox.ac.uk/news

-nhs.uk/long-term-effects-of-coronavirus-long-covid

-cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/long-term-effects

برخی از بیماران بعد از بهبودی کووید۱۹، با عارضه‌ای طولانی‌مدت به نام post-viral syndrome مواجه خواهند شد. علایم این سندروم شامل خستگی و مه‌مغزی fatigue and brain fog است.

احتمال می‌دهند عامل آن سایتوکین‌هایی باشند که از سد خونی مغزی عبور می‌کنند.

سندروم خستگی پس‌از ویروس که به نام myalgic encephalomyelitis) ME) نیز شناخته می‌شود، می‌تواند در هر سنی روی افراد تأثیر بگذارد، اما در زنان و بزرگسالان، ماندگارتر است.

بیماران مبتلا با گذشت زمان، به تدریج بهبود می‌یابند. برای بهبودی هرچه سریع‌تر این سندرم، بر بهداشت خواب تأکید می‌شود و گاه مصرف داروهای خواب‌آور یا حتی ضد‌افسردگی با دوز کم برای بهبود کیفیت خواب توصیه می‌شود. مراقبه و یوگا، درمان‌های رفتارشناختی و ورزش‌درمانی نیز برای بهبود این سندرم مفید است.

پس از شیوع ویروس سارس، برخی افراد بهبود یافته از این بیماری تا سه سال بعد، خستگی، ضعف عضلانی و مشکلات خواب را تجربه می‌کردند.